खाणी (हिंदू तत्त्वज्ञान) चा उगम बघा

भारतीय हिंदू वेदांत दर्शनानुसार सृष्टी ही चार प्रकारच्या निर्मितीत मोडते, म्हणजे कोणताही सजीव प्राणी हा चार प्रकाराने जन्माला येतो.

* जारज
* अंडज
* स्वेदज
* उद्भिज

=== जारज ===
गाय, म्हैस  इत्यादी पशु, हरिणे, ज्यास दोन्हीकडे दात आहेत असे व्याल, राक्षस, पिशाचे व मनुष्ये हे जरायुज प्राणी आहेत. जरायु म्हणजे वार; त्यातून हे प्राणी बाहेर पडतात म्हणून ते '''जरायुज''' होत. ॥४३॥

=== अंडज ===
पक्षी, सर्प, नक्र, मत्स्य, कासवे व अशाच प्रकारचे सरडे  इत्यादी स्थलचर व शंखादि जलचर प्राणी ते अंडज होते. हे प्रथम अंड्यात होतात व नंतर त्यातून निघतात म्हणून हे '''अंडज''' होत. ॥४४॥

=== स्वेदज ===
चिलटे, उवा, माशा, [[ढेकूण]]  इत्यादी प्राणी व तसेच प्रत्यक्ष उष्णतेपासून होणारे मुंग्यासारिखे व असेच दुसरेही प्राणी स्वेदज होय. स्वेद म्हणजे पार्थिव पदार्थास उष्णतेमुळे प्राप्त होनारा ओलसरपणा, त्याच्यापासून वरील प्राण्यांची उत्पत्ति होते म्हणून त्यास '''स्वेदज''' म्हणतात. ॥४५॥

=== उद्भिज्ज ===

वृक्षादि स्थावर पदार्थ '''उद्भिज्ज''' आहेत. कारण, ते बीज व भूमी यांस फोडून वर येत असतात. पण त्यांच्यामध्ये दोन प्रकार आहेत. काही बीजापासून निर्माण होतात व काहींच्या शाखा भूमीत पुरल्या तरी त्याच्यापासून वृक्ष होतात. आता त्यात ज्या औषधी असतात त्यांची फळे पक्व झाली की, त्या मरतात व त्यास पुष्कळ फुले व फळे येतात. ॥४६॥

'''संदर्भ''' : अध्याय १ला मनुस्मृती

[[वर्ग:हिंदू तत्त्वज्ञान]]
[[वर्ग:हिंदू धर्म]]
[[वर्ग:अध्यात्म]]