परिनिर्वाण

बुद्धाचा मृत्यू किंवा महापरिनिर्वाण, गांधार शैली दुसरे-तिसरे शतक

बौद्ध मतानुसार परिनिर्वाण म्हणजे (संस्कृत: परिनिर्वाण; पाली: परिनिब्बान; चिनी: 般涅槃) अखेरचे निर्वाण असून बोधी (संपूर्ण जागृती) प्राप्त केलेल्या व्यक्तीच्या शरीराच्या मृत्यूनंतर परिनिर्वाण घडते. भावचक्र, संसार, कर्म आणि पुनर्जन्म यांच्यातून संपूर्ण मुक्ती परिनिर्वाणात साधली जाते.

महापरिनिब्बान सुत्तात बुद्धाच्या परिनिब्बानाचे वर्णन आहे. तपशिलात वर्णन असल्याने थेरवाद परंपरेतील महापरिनिब्बाण सुत्त बुद्धाच्या मृत्यूनंतर हजारो वर्षांनी लिहिले गेले असले तरी बुद्धाच्या आयुष्यातील घटनांसाठीचा तो अधिक विश्वासार्ह संदर्भ मानला जातो.

मृत्यूनंतर निर्वाण

बौद्ध दृश्यात, जेव्हा एक माणूस मरण पावतो आणि त्याचे शारीरिक शरीर विघटित होते तेव्हा व्यक्तीचे निराकरण झालेले कर्म नवीन जन्मापर्यंत पोहचते; आणि अशा प्रकारे कर्मिक वारसा संसराच्या सहा भागातील एकात पुनर्जन्म घेतो. जेव्हा एखादी व्यक्ती निर्वाण प्राप्त करते तेव्हा ती कर्मिक पुनर्जन्मातून मुक्त केली जाते. जेव्हा एखादा माणूस मरण पावतो तेव्हा त्याचे शारीरिक शरीर विघटित होते आणि पुनर्जन्माच्या चक्राचे अंत होते.