बंगाल

साचा:बदल बंगाल/बाङ्ला (बांगला: বঙ্গ बाॅङ्गो, বাংলা बाङ्ला, বঙ্গদেশ बाॅङ्गोदेश) हा ब्रिटिश भारताच्या विभाजनाआधी आताच्या पश्चिम बंगाल व बांगलादेश या भूभागांचा मिळून बनला होता.

भारतीय उपखंडाच्या ईशान्य भागातील बंगाल हा प्रदेश सध्या बांगलादेश व भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यांत विभागला गेला आहे तसेच याचे काही भाग बिहार, आसाम, त्रिपुरा आणि ओडिशा राज्यांतही आहेत. येथे मुख्यत्वे बंगाली भाषा बोलली जाते.

हा प्रदेश जगातील अतिदाट लोकवस्तीच्या प्रदेशांपैकी एक असून येथील काही भागांत प्रति चौरसकिमी ९०० व्यक्ती राहतात.

बंगाल दक्षिण आशियातील भूगर्भीय, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक क्षेत्र आहे, जगातील सर्वात मोठे स्वरूप; उत्तरेकडे असलेल्या पर्वतांसह हिमालयी नेपाळ,भूटान आणि पूर्वेस बर्माच्या सीमारेषा आहे.

राजकीयदृष्ट्या, बंगाल सध्या बांग्लादेश आणि पश्चिम बंगाल (जे या क्षेत्राच्या दोन-तृतियांश क्षेत्र व्यापते),  त्रिपुरा आणि आसामच्या बराक व्हॅलीच्या (भारतीय उर्वरित एक-तृतीयांश क्षेत्रामध्ये) विभागले जाते. २०११ मध्ये, बंगालची लोकसंख्या २५० दशलक्ष होती,  त्यापैकी १६०  दशलक्ष लोक बांग्लादेशात राहतात आणि ९३ लाख लोक पश्चिम बंगालमध्ये राहतात. बांगलादेशात बंगाली मुसलमान बहुसंख्य आहेत आणि बंगाली हिंदू बहुसंख्य पश्चिम बंगाल आणि त्रिपुरामध्ये आहेत, बंगालच्या बाहेरील बाजूने झारखंड, बिहार आणि अंदमान निकोबार द्वीपसमूह आहेत.

डोंगरी वर्षावन समेत घनदाट जंगल, बंगालच्या उत्तरेकडील आणि पूर्वेकडील भागांना व्यापून टाकतात; समुद्रपर्यटन दक्षिणपश्चिममध्ये सुंदरबन, बंगाल वाघ जगातील सर्वात मोठे जंगल घर आहे. समुद्रकिनार्यावरील दक्षिणपूर्व भागामध्ये कोक्स बाजार, १२५ किमी (७८ मैल) अंतरावर जगातील सर्वात लांब बीच आहे. या प्रदेशात मान्सूनचे वातावरण आहे, जे बंगाली कॅलेंडर सहा हंगामांमध्ये विभागते.

बंगाल ग्रीक लोकांना गंगारीदाई म्हणून ओळखले गेले होते, जो सैन्य शक्तीसाठी उपयुक्त ठरला होता. ग्रीक इतिहासकारांनी हे वर्णन केले की अलेक्झांडर द ग्रेटने दक्षिण पूर्व आशियातून मागे हटले आणि गंगारिडाईच्या गठ्ठातून विरोध दर्शविला. नंतरच्या लेखकांनी बंगाल आणि रोमन इजिप्तमधील व्यापारिक दुवे नोंदविले.

बंगाली पाल साम्राज्य उपमहाद्वीपमधील शेवटची बौद्ध साम्राज्य शक्ती ७५० मध्ये स्थापन झाली. ९ व्या शतकापर्यंत उत्तर भारतीय उपमहाद्वीप प्रभावी शक्ती बनली.  १२ व्या शतकात अब्बासीद खलीफाटच्या व्यापाराद्वारे इस्लामचा पाल साम्राज्य सुरू झाला. १३५२ मध्ये स्थापित इस्लामिक बंगाल सल्तनत १५७६  मध्ये मुगल साम्राज्यात विलीन झाले. मुगल बंगाल सुबा प्रांत एक प्रमुख जागतिक निर्यातक बनले.  कापूस वस्त्रे, रेशीम, आणि जहाज बांधकाम.

इ.स.१७५७ मध्ये बंगाल ईस्ट इंडिया कंपनीने प्लासीच्या लढाईद्वारे बंगाल जिंकला. शेती कर दरामध्ये १०  टक्क्यांवरून ५० टक्क्यापर्यंत वाढ केली गेली, १७७० मध्ये बंगालच्या दुष्काळामुळे १० मिलियन बंगाली लोकांचा मृत्यू झाला.

भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत बंगालने मोठी भूमिका बजावली, ज्यामध्ये क्रांतिकारी गट प्रभावी होते. ब्रिटीश राज्याला उध्वस्त करण्याचा प्रयत्न टिटुमिरच्या विद्रोहाने सुरू केला आणि जेव्हा सुभाषचंद्र बोस यांनी भारतीय राष्ट्रीय सैन्याने जपानबरोबर ब्रिटीशांविरुद्ध लढण्यासाठी पुढाकार घेतला तेव्हा एक चढाई गाठली. स्वातंत्र्य लढ्यात मोठ्या संख्येने बंगाली लोकांचा मृत्यू झाला आणि अंदमान येथील सेल्युलर जेलमध्ये अनेकांना निर्वासित करण्यात आले.

१९४६ च्या युनायटेड  कॅबिनेट मिशनने भारताला आणि पाकिस्तानला विभाजित केले, बंगालचे विभाजन म्हणून ओळखले जाते (१९४७) बंगालचे पंतप्रधान हुसेन शहीद सुहरावर्दी आणि राष्ट्रवादी नेते शरतचंद्र बोस यांना त्याचा विरोध केला. मुस्लिम आणि हिंदू यांच्यात ब्रिटिश राजनैतिकता आणि सांप्रदायिक संघर्ष यामुळे हा  पुढाकार अयशस्वी झाला. नंतर १९७१  मध्ये बांग्लादेशाच्या स्वातंत्र्ययुद्धा नंतर   स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून बंगालवर राज्य केले.

बंगाली संस्कृती साहित्य, संगीत, जहाज बांधकाम, कला, आर्किटेक्चर, क्रीडा, चलन, वाणिज्य, राजकारण आणि पाककृती या क्षेत्रामध्ये विशेषतः प्रभावशाली आहे. बंगालचे एकूण क्षेत्र २३२,७५२  किमी २ आहे.

व्युत्पत्तिशास्त्र

बंगालचे नाव प्राचीन बंगाल साम्राज्यातून आले आहे,

आधुनिक इंग्रजी नाव बंगाल सल्तनत कालखंड पासून व्युत्पन्न आहे.

भूगोल

बंगालचा बहुतांश भाग गंगा-ब्रह्मपुत्र डेल्टामध्ये आहे, परंतु उत्तर, उत्तर-पूर्व आणि दक्षिण-पूर्व प्रदेशात डोंगराळ प्रदेश आहे. गंगा, डेल्टा गंगा, ब्रह्मपुत्र, मेघना नद्या आणि त्यांच्या संबंधित उपनद्या  संगमातून उद्भवली. पश्चिम बंगाल ८८,७५२  किमी २  (३४ ,२६७  वर्ग मील) आणि बांगलादेश १४७,५७०  किमी २  (५६,९७७ वर्ग मील) आहे. बांग्लादेशाचे बहुतेक भाग समुद्राच्या पातळीपेक्षा १० मीटर (३३ फूट) अंतरावर आहेत. बांगलादेश मधील सर्वोच्च स्थान १०५२ मीटर (३४५१ फूट) येथे मोदोक श्रेणीत आहे. किनारपट्टीचा एक मोठा भाग म्हणजे सुंदरवन, जगातील सर्वात मोठा मेणग्राण जंगल आणि शाही बंगाल वाघ समेत विविध वनस्पती आणि प्राणी यांचे घर. १९९७ मध्ये, हा प्रदेश लुप्तप्राय घोषित करण्यात आला.

पश्चिम बंगाल हे भारताच्या पूर्वेकडील बाहेरील बाजूस आहे, उत्तरेकडे हिमालयापर्यंत, दक्षिणेस बंगालच्या खाडीपर्यंत आहेत. राज्यात एकूण ८८,७५२ किमी २  (३४,२६७ वर्ग मील) क्षेत्र आहे. राज्याच्या उत्तर टोकावर दार्जिलिंग हिमालयी पर्वत आहे. या प्रदेशात सॅंडकफू (३,६३६ मीटर (११,९२९ फूट)) आहे - हे राज्यतील सर्वात उंच शिखर आहे. पूर्वेकडील गंगा डेल्टा, पश्चिमेकडील पठारावर उच्च जमिनीच्या दरम्यान क्षेत्र हस्तक्षेप करतो. दक्षिणेस एक लहान किनारपट्टीचा प्रदेश आहे, तर सुंदरबन मेन्ग्रोव्ह जंगला गंगा डेल्टा येथे एक उल्लेखनीय भौगोलिक स्थान आहे.