मंडी (चित्रपट)

मंडी (इंग्रजी: मार्केट प्लेस) हा श्याम बेनेगल दिग्दर्शित १९८३चा हिंदी भाषेतील चित्रपट आहे. लेखक गुलाम अब्बास यांच्या आनंदी या उत्कृष्ट उर्दू लघुकथेवर आधारित, हा चित्रपट एका शहराच्या मध्यभागी वसलेल्या वेश्यालयाची कथा सांगतो, हा परिसर काही राजकारण्यांना त्याच्या प्रमुख परिसरासाठी हवा आहे. हा चित्रपट राजकारण आणि वेश्याव्यवसायावर एक व्यंग्यात्मक विनोदी चित्रपट आहे आणि त्यात शबाना आझमी, स्मिता पाटील आणि नसीरुद्दीन शाह यांच्या भूमिका आहेत.

या चित्रपटाने नितीश रॉय यांच्यासाठी १९८४चा सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शनाचा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार जिंकला . फिल्मोस्तव, बॉम्बे १९८४ येथे इंडियन पॅनोरामामध्ये त्याची निवड करण्यात आली होती आणि लॉस एंजेलिस प्रदर्शन (फिल्मेक्स), हाँगकाँग आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव १९८४ आणि लंडन फिल्म फेस्टिव्हल १९८३ मध्ये आमंत्रित करण्यात आले होते.

मंडी हा हिंदी चित्रपट आहे ज्यात ( स्मिता पाटील, शबाना आझमी, नीना गुप्ता, नसीरुद्दीन शाह, ओम पुरी, सईद जाफरी, अन्नू कपूर, सतीश कौशिक, पंकज कपूर, अमरीश पुरी, (१२) सर्वाधिक फिल्मफेअर पुरस्कार विजेते (१२) आहेत. इला अरुण आणि केके रैना ). याव्यतिरिक्त चित्रपटात (४) फिल्मफेअर नामांकित कलाकारांचा समावेश आहे ( कुलभूषण खरबंदा, अनिता कंवर, रत्ना पाठक शाह आणि सोनी राजदान ).

पूर्व पिठीका

वर्षानुवर्षे वृद्ध रुक्मिणीबाई ( शबाना आझमी ) हैदराबाद, भारतातील एका वेश्यालयाच्या मालकीणबाई आहेत. वेश्यालयातील महिला एकोप्याने राहतात. रुक्मिणीबाईंना त्यांच्या स्त्रियांच्या प्रतिभेचा अभिमान आहे, विशेषत: झीनत ( स्मिता पाटील ) जी एक शास्त्रीय गायिका आहे आणि बसंती ( नीना गुप्ता ) जी एक शास्त्रीय नृत्यांगना आहे. रुक्मिणीबाईची झीनतवर खास मर्जी आहे आणि तिला वेश्याव्यवसायात अडकू देत नाहीत. जीनतला वेश्या व्यवसायात आणू पहाणार्या ग्राहकांपासून ती तिचे संरक्षण करते. एके दिवशी रुक्मिणीबाईला बातमी मिळते की, आता तिच्याकडे नवीन जमीनदार श्री गुप्ता ( कुलभूषण खरबंदा ) आहेत, ज्यांची मुलगी मालती ( रत्ना पाठक ) हिचा श्री अग्रवाल ( सईद जाफरी ) मुलगा सुशील याच्याशी लवकरच विवाह होणार आहे. झीनत आणि बसंती यांच्या चाणाक्षपणामुळे, श्री. गुप्ता त्यांच्या मुलाच्या लग्न समारंभासाठी रुक्मिणीबाईंना त्यांच्या स्त्रियांसह आमंत्रित करतात. कार्यक्रमा दरम्यान, सुशील झीनतच्या सौंदर्याने प्रभावित होतो आणि ड्रेसिंग रूममध्ये तिच्या जवळ जातो. झीनतही सुशीलकडे आकर्षित होते. दरम्यान, शहराच्या महिला संघटना चालवणाऱ्या सिटी कौन्सिलर, शांतीदेवी ( गीता सिद्धार्थ ) या रुक्मिणीबाई आणि तिच्या कृतीचा तिरस्कार करत असल्याचे दाखवण्यात आले आहे. म्युनिसिपल कमिटीच्या बैठकीत, शहराला भ्रष्ट होण्यापासून वाचवण्यासाठी वेश्यालय शहराबाहेर हलवावे असा प्रस्ताव तिने मांडला. समिती तिच्या मागण्या मान्य करते आणि रुक्मिणीबाई आणि तिच्या स्त्रियांना शहराच्या बाहेरील भागात नवीन ठिकाणी स्थलांतरित होण्यास भाग पाडले जाते, जे बाबा करक शाहच्या दर्ग्याजवळ आहे. यामुळे बरेच लोक आकर्षित होतात आणि रुक्मिणीबाईचे वेश्यालय भरभराटीला येते.

दरम्यान, रुक्मिणीबाईला झीनत आणि सुशील यांच्यातील नवोदित प्रेमाबद्दल कळते आणि ती झीनतला नात्यात पुढे जाण्यास मनाई करते. ती उघड करते की झीनत ही श्री अग्रवाल आणि दुसऱ्या वेश्येची अवैध संतती आहे आणि श्री अग्रवालचा चेहरा वाचवण्यासाठी रुक्मिणीबाईने ते अनेक वर्षांपासून गुप्त ठेवले होते. हे झीनत आणि सुशील भावंडांना बनवते आणि त्यांचे प्रेमसंबंध प्रतिबंधित करते. जेव्हा सुशीलने मालतीशी लग्न करण्यास नकार दिला आणि झीनतचा पाठलाग करण्यासाठी घरातून पळ काढला तेव्हा गुंतागुंत निर्माण झाली. चांगल्या अस्तित्वाच्या शोधात तो झीनतला त्याच्यासोबत वेश्यालयातून पळून जाण्यास सांगतो आणि झीनतने त्याचा प्रस्ताव स्वीकारला. झीनतच्या पळून गेल्याची बातमी कळताच संपूर्ण वेश्यागृहात भीतीचे वातावरण आहे. रुक्मिणीबाई आणि अग्रवाल मुलांच्या शोधात जातात. तथापि, वाटेत, झीनत अपराधीपणाने मात करते कारण तिला त्यांच्या जैविक नातेसंबंधाची जाणीव होते आणि त्यामुळे ती सुशीलपासूनही पळून जाते. सुशीलचे मन दु:खी झाले आहे. रुक्मिणीबाईंनाही झीनत बेपत्ता झाल्याची बातमी समजू शकली नाही. ती तिच्या वेश्यालयात रडत आहे आणि सहानुभूती मिळण्याऐवजी, तिला नादिरा ( सोनी राझदान ), तिच्यासाठी काम करणारी वेश्या धिक्कारते. ती रुक्मिणीबाईंना कुंटणखान्यातून बाहेर पडण्यास सांगते कारण महिलांना तिची आता गरज नाही आणि त्या स्वत: कुंटणखाना चालवू शकतात. रुक्मिणीबाईला धक्का बसला आहे आणि जड अंतःकरणाने तिने आपला विश्वासू मदतनीस तुंगरुस ( नसीरुद्दीन शाह ) सोबत वेश्यालय सोडले आहे. वाटेत दमल्यामुळे ते पाण्यासाठी थांबतात. पाणी शोधत असताना, तुंगरुस चुकून शिवलिंगासमोर येतो. तो रुक्मिणीबाईला हाक मारतो आणि ते दोघे शिवलिंगाला चांगल्या भविष्यासाठी प्रार्थना करतात. तेवढ्यात, त्यांना फुलमणी ( श्रीला मजुमदार ), एक माजी वेश्यालयाची स्त्री त्यांच्याकडे धावताना दिसते. रुक्मिणीबाई फुलमणीच्या दर्शनाने आनंदित होतात आणि सर्वशक्तिमानाचे आभार मानतात.

गाणी

मीर तकी मीर, बहादूर शाह जफर, इंशा, मखदूम मोहिउद्दीन आणि सरवर दांडा यांनी या चित्रपटाची गीते लिहिकेली असून संगीत वनराज भाटिया यांचे आहे .

गाणे	गायक
"चुभती है"	आशा भोसले
"इश्क के शोले"	आशा भोसले
"जबानें बदलती हैं"	आशा भोसले
"शमशीर भारीना मांग"	प्रीती सागर

पुरस्कार आणि नामांकन

वर्ष	पुरस्कार	श्रेणी	नामनिर्देशित
1983	राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार	सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शन	नितीश रॉय
1984	फिल्मफेअर पुरस्कार	सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री	शबाना आझमी
		सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्री	स्मिता पाटील
		सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेता	नसीरुद्दीन शाह

बाह्य दुवे

• साचा:आय.एम.डी.बी. शीर्षक
• १९८२ मंडी स्क्रीनच्या सेटवर (मासिक)